Frumubreytingar í brjósti

Hafir þú greinst með ákveðar tegundir góðkynja frumubreytingar (ekki krabbamein) í brjóstvef, hafa líkur á brjóstakrabbameini hugsanlega vaxið eitthvað. Mismunandi tegundir góðkynja frumubreytinga í brjósti kunna að hafa áhrif á líkur á brjóstakrabbameini.

Offjölgun frumna með eðlilegt útlit

Þetta þýðir að frumur í mjólkurgöngum eða mjólkurkirtlum vaxa hraðar en eðlilegt getur talist, en útlit þeirra er eðlilegt. Ýmis læknisfræðileg orð eru notuð um fyrirbærið. *Ensku heitin eru látin fylgja með til að auðvelda fólki að leita á vefnum.

  • Ofvöxtur eðlilegra frumna í mjólkurgangi (ductal hyperplasia – (without atypia)),

  • (flókin) netjukirtilæxli (complex fibroadenoma),

  • (herslandi) kirtlaaukning (sclerosing adenosis),

  • totuæxli eða totuæxlager (papilloma, papillomatosis)

  • geislaör (radial scar: complex sclerosing lesion) dregur nafn af útliti en er ekki ör í þeirri merkingu sem við leggjum venjulega í það, þ.e. ummerki eftir sár eða skurð.

Breytingar sem þessar geta tvöfaldað líkur á brjóstakrabbameini.

Offjölgun frumna með óeðlilegt útlit:

Á ensku læknamáli kallast þetta proliferative lesions with atypia sem þýðir einfaldlega ofvöxtur óeðlilegra frumna, þ.e. að frumur í mjólkurgangi eða mjólkurkirtli vaxa hraðar en eðlilegt getur talist og eru óeðlilegar útlits.

  • atypical ductal hyperplasia vísar til offjölgunar óeðlilegra frumna í mjólkurgangi/-göngum,

  • atypical lobular hyperplasia vísar til offjölgunar óeðlilegra frumna í mjólkurkirtli/-kirtlum.

Greinist frumuvöxtur af þessi tagi getur það gert líkur á brjóstakrabbameini fjórum til fimm sinnum meiri en ella.

Sé báðum þessum breytingum fyrir að fara og fjölskyldusagan er sterk, kunna líkurnar að vera enn meiri.

Staðbundið mein í mjólkurkirtli (LCIS): LCIS er óeðlilegur frumuvöxtur í mjólkurkirtlunum en telst ekki raunverulegt krabbamein. Greinist frumuvöxtur af þessu tagi, LCIS, eru líkur á brjóstakrabbameini um 7 til 11 sinnum meiri en ella. LCIS og mikil fjölskyldusaga um brjóstakrabbamein eykur líkurnar enn frekar.

Skref sem unnt er að stíga

Hafir þú greinst með góðkynja frumubreytingar í brjósti sem auka líkur á brjóstakrabbameini, er ýmislegt sem þú getur gert til að halda líkum á að fá brjóstakrabbamein í lágmarki:

  • Að vera eða verða hæfilega þung/ur,

  • að hreyfa sig reglulega,

  • að halda áfengisneyslu í lágmarki,

  • að neyta næringarríkrar fæðu,

  • að byrja aldrei að reykja (eða hætta strax).

Þetta eru aðeins fáein skref af mörgum sem unnt er að taka í rétta átt. Hér til hliðar eru tenglar þar sem lesa má um fleiri möguleika.

Að taka inn móthormónalyf: Sýnt hefur verið fram á að SERM-lyf (Selective Estrogen-Receptor Modulators) draga úr hættunni á að mynda hormóna-viðtaka-jákvætt brjóstakrabbamein hjá konum með miklar líkur á slíku meini. Tamoxifen® og Evista® (raloxifene) eru þau tvö SERM-lyf sem notuð eru í þessum tilgangi.

  • Sýnt hefur verið fram á að Tamoxifen® minnkar líkur á að hormóna-viðtaka-jákvætt brjóstakrabbamein greinist í fyrsta sinn hjá konum sem eru í mikilli hættu, hvort heldur er fyrir eða eftir tíðahvörf. Viss lyf geta truflað verndunareiginleika Tamoxifen®. Farðu á síðuna um Tamoxifen® til að fá að vita meira.

  • Sýnt hefur verið fram á að Evista® minnkar líkur á að hormóna-viðtaka-jákvætt brjóstakrabbamein greinist í fyrsta sinn hjá konum sem komnar eru úr barneign. Farðu á síðuna um Evista® til að fá að vita meira.

Móthormónalyf minnka ekki líkur á hormóna-viðtaka-neikvæðu brjóstakrabbameini.

Saman getið þið læknir þinn ákveðið hvort lyf sé góður kostur fyrir þig í því skyni að minnka líkurnar.

Að fara oftar í krabbameinsleit: Séu líkur þínar miklar vegna góðkynja frumubreytinga setjið þið læknir þinn saman leitaráætlun sem sniðin er að þínum sérstöku þörfum. Í leiðbeiningum til lækna er mælt með eftirfarandi:

  • Að skoða brjóstin sjálf í hverjum mánuði (sjálfskoðun brjósta),

  • að fara einu sinni á ári í brjóstaskoðun hjá heimilislækni eða þjálfuðum hjúkrunarfræðingi,

  • að fara einu sinni á ári í brjóstamyndatöku eftir fertugt.

Þín sérsniðna leitaráætlun gæti falið í sér leit fyrir fertugt. Hafir þú t.d. greinst með góðkynja frumubreytingar í brjósti/brjóstum um þrítugt, ákveðið þið læknir þinn hvenær rétt sé fyrir þig að byrja að fara í brjóstamyndatöku eða annars konar krabbameinsleit. Þar við kynnu að bætast eftirfarandi rannsóknir til að unnt sé að greina merki um krabbamein eins fljótt og mögulegt er:

  • MRI (segulómun) á brjósti,

  • ómskoðun.

Þú gætir farið í þessar rannsóknir oftar en kona með venjulegar líkur. Má hugsa sér að þú færir í krabbameinsleit - til dæmis brjóstamyndatöku - og síðan í annars konar myndatöku - segulómun (MRI) - hálfi ári seinna. Fyrir eða eftir hverja myndatöku gæti læknir þinn þreifað brjóstin.

*Hérlendis eru ekki tekið við konum í brjóstamyndatöku eða segulómun fyrir fertugt nema rökstuddur grunur liggi fyrir um brjóstakrabbamein eða hættu á því.

Fyrirbyggjandi skurðaðgerð: Að fjarlægja heilbrigt brjóst, annað eða bæði kallast fyrirbyggjandi skurðaðgerð. Þetta er mjög ágeng og óafturkræf leið til að minnka líkur, leið sem sumar konur með góðkynja frumubreytingar í brjóstum velja, hvort sem aðrir áhættuþættir eru fyrir hendi eða ekki (t.d. breytt BRCA1 eða BRCA2 gen).

Með fyrirbyggjandi skurðaðgerð er unnt að minnka líkur á að fá brjóstakrabbamein um heil 97%. Með aðgerðinni er nánast allur brjóstvefur fjarlægður þannig að fáar brjóstafrumur verða eftir sem gætu þróast yfir í krabbamein.

Konur með breytt BRCA1 eða BRCA2 gen geta minnkað líkurnar á að fá brjóstakrabbamein um helming (50%) með því að láta fjarlægja eggjastokkana á meðan þær eru enn í barneign. Með því að fjarlægja eggjastokka minnka líkur á brjóstakrabbameini vegna þess að í eggjastokkum verður til mest af estrógeni í líkama konu sem ekki er komin úr barneign. Að fjarlægja eggjastokka minnkar ekki líkur á brjóstakrabbameini hjá konum sem komnar eru yfir tíðahvörfin vegna þess að hjá þeim eru það fita og vöðvavefur sem framleiða mest af estrógeni. Að fjarlægja bæði eggjastokka og eggjaleiðara minnkar líkur á krabbameini í eggjastokkum hjá konum á öllum aldri, hvort heldur er fyrir eða eftir tíðahvörf.

Ávinningur af fyrirbyggjandi skurðaðgerðum er yfirleitt metinn í árum. Þess vegna er hugsanlegur ávinningur því meiri þeim mun yngri sem viðkomandi er þegar aðerðin er framkvæmd. Að sama skapi minnkar ávinningurinn eftir því sem aldurinn hækkar. Þar kemur einnig inn í myndina sú staðreynd að því eldri sem viðkomandi er þeim mun meiri líkur er á öðrum sjúkdómum sem geta haft áhrif á ævilengd, t.d. sykursýki eða hjartasjúkdómum.

Að sjálfsögðu eru aðstæður hverrar konu einstakar og gilda aðeins fyrir hana. Ræddu við lækni þinn um áhættuþætti þína og hvernig best sé að takast á við þá.

Mikilvægt er að hafa í huga að engar aðgerðir – jafnvel það að fjarlægja tvö heilbrigð brjóst og eggjastokka á unga aldri – geta algjörlega útilokað hættu á krabbameini. Eftir sem áður er lítilsháttar hætta á að krabbamein geti þróast þar sem brjóstin voru. Gott eftirlit er nauðsynlegt, jafnvel eftir fyrirbyggjandi skurðaðgerð.

Að taka ákvörðun um fyrirbyggjandi skurðaðgerð krefst rækilegrar umhugsunar, þolinmæði og ítarlegra viðtala við lækna, erfðaráðgjafa og fjölskyldumeðlimi – og ekki síst gífurlegs hugrekkis. Taktu þér allan þann tíma sem þú þarft til að íhuga kostina og taka ákvörðun sem þú ert sátt við. Frekari upplýsingar er að finna inni á brjostakrabbamein.is undir Fyrirbyggjandi skurðaðgerð og Fyrirbyggjandi brottnám eggjastokka.

 

*Málsgrein merkt stjörnu er innskot þýðanda.

ÞB